2.1 Ontwerpproces
De vastgestelde doelen worden vertaald naar (ontwerp) uitgangspunten voor de bouwstenen, oplossingsrichtingen, alternatieven en het afweegkader. Met behulp van het afweegkader wordt in elke zeef een integraal afgewogen keuze gemaakt.
Na elke zeef wordt de stand van zaken bepaald omtrent het behalen van de gestelde doelen en op basis daarvan wordt het ontwerp geoptimaliseerd. In deze Roadmap wordt dit ontwerpproces verdeeld in algemeen gebruikte cyclus van de volgende ontwerpstappen: doelen stellen – onderzoek doen – ontwerpen – score meten – integraal afwegen. Het Dashboard Duurzaam HWBP biedt ondersteuning bij het doorlopen van deze stappen en het vastleggen van onder andere ambities en doelstellingen.
- Nature based solutions (dijken en natuur) - EcoShape 2024Binnen het consortium EcoShape worden manieren van 'bouwen met de natuur' uitgewerkt en toegepast. De website geeft een overzicht van concepten en praktijkvoorbeelden, zoals vooroevers, herstel van natuurlijke dynamiek en dubbele dijk systemen.
- Future Dikes - Radboud Universiteit 2024In het project Future Dikes wordt onderzocht hoe we de Nederlandse dijken kunnen versterken met een soortenrijke grasbekleding. Kenmerken van de bekleding in relatie tot erosiebestendigheid zijn bepaald door middel van proeven. Daarmee zijn voorstellen gemaakt voor zaadmengsels met grote potentie voor snelle vestiging, sluiting van de grasmat, bodemtype, en droogteresistentie.
- Factsheet circulaire dijken - RWS 2020Korte factsheet ten aanzien van circulaire dijken en hoe circulariteit kan worden nagestreefd. Dit biedt bijvoorbeeld inspiratie bij het opstellen van de projectopdracht ten aanzien van circulariteit.
- Handelingsperspectief LCC - HWBP 2021Het handelingsperspectief bestaat uit enkele eenvoudige stappen en kan worden gezien als aanvulling op bestaande handreikingen. Door rekening te houden met een waardeverandering van kosten in de tijd ontstaat de mogelijkheid om alternatieven met verschillende levensduren te vergelijken.
- Handreiking 'DuboCalc in dijkversterkingen' voor de verkennings- en planuitwerkingsfase - HWBP (2021)DuboCalc is een rekenprogramma om de milieu-impact van ontwerpen te berekenen. De handreiking beschrijft de objectenbibliotheek, waarin specifieke objecten voor dijkversterkingen zijn uitgewerkt voor de verkennings- en planuitwerkingsfase.
- Handreiking POV voorlanden - HWBP 2019Doel van de handreiking is om te zorgen dat waterkeringbeheerders het effect van voorlanden bij hun dijken beter meenemen, zowel bij het beheer als tijdens versterkingen. Het document eindigt met een 23-tal voorbeelden en geeft praktische tips als het gaat om de financiering. Het is tot stand gekomen vanuit de POV Voorlanden.
- Natuurpunten achtergrondstudie - PBL 2014In dit rapport is een stappenplan uitgewerkt waarmee op een consistente manier natuurpunten voor waternatuur worden berekend. Dit kan worden gebruikt om bij het afwegen van de alternatieven de fysieke impact op de natuurlijk omgeving meetbaar te maken. De Roadmap is een van de resultaten hiervan.
- Rijke Dijk Handreiking - HWBP 2020Handreiking voor het creëren van een Rijke Dijk langs de Waddenzee. Dit wordt gedefinieerd als een natuurlijke overgang tussen de dijk en het water, waarbij verschillende functies met waterveiligheid worden gecombineerd.
- Zon op dijken vooronderzoek - STOWA 2018In het onderzoek ‘Zon op dijken’ hoeveel energie dijken kunnen opwekken. Dit document laat het gehele onderzoek zien dat naar dit onderwerp is uitgevoerd. Bij het afwegen van de verschillende alternatieven kan gebruik worden gemaakt van de ervaringen uit het onderzoek van het STOWA.
- Technisch kader toepassing gebiedseigen grond - POV DGG 2022Het Technisch kader geeft aanwijzingen voor grondgestuurd ontwerpen van een dijkversterking met grond uit het eigen gebied, in plaats van het richtlijngestuurd ontwerpen met richtlijngrond. Zo kan al in de initiatieffase een overzicht verkregen worden van de potentiële grondvraag en/of -aanbod.
- Ideeënboek biodiversiteit voor dijkversterkingsprojecten - 2022Het ideeënboek biodiversiteit beschrijft inrichtingselementen die bij dijkversterkingsprojecten kunnen bijdragen aan het terugbrengen, in stand houden en vergroten van de biodiversiteit. Geschreven vanuit de visie op dijkbeheer.
- Webinar Dubocalc - Platform WOW 2021Dit webinar licht de basis van het programma DuboCalc toe op een eenvoudige wijze. De presentator laat het programma zien en geeft meerdere voorbeeld berekeningen om tot een MKI resultaat te komen.
- Handreiking Laafinfra HWBP projecten - HWBP 2025Deze handreiking helpt waterschappen om in de vroege projectfase snel en gestructureerd de benodigde elektrische capaciteit voor emissieloos bouwen in te schatten en tijdig af te stemmen met netbeheerders. Zo kunnen duurzame keuzes en samenwerking worden geborgd, wat vertragingen door netcongestie voorkomt en de energievraag slim integreert in het ontwerp.
- Doelmatige aanpak stikstof - HWBP 2025Deze pagina biedt informatie en hulpmiddelen voor een effectieve stikstof aanpak. De aanpak stimuleert om stikstofrisico’s vanaf de start integraal te beheren binnen de verkennings- en ontwerpfase. Om zo vertragingen en kosten te beperken.
- Handleiding risicoscan stikstofproblematiek HWBP - HWBP 2025Met de risicoscan en de bijbehorende rekentool, kunnen de risico's van de uitstoot van stikstof voor een dijkversterkingsproject in kaart worden gebracht. Hiermee kan al in de verkennigsfase een aanpak voor de beheersing van de risico's worden opgesteld.
- Historische kunstwerken. Hulpmiddelen voor toetsers - STOWA 2006In dit rapport worden hulpmiddelen aangereikt voor toetsing van historische kunstwerken. Vooral van historische kunstwerken zijn de gegevens van geotechnische en bouwkundige componenten vaak niet meer te achterhalen. Dijkwerkers kunnen dit document gebruiken het beter begrijpen van het toetsoordeel.
Tools
- Adaptatietoets dijkversterking Lith-Bokhoven - Waterschap Aa en Maas 2025De adaptatietoets is een manier om oplossingsrichtingen in de verkenningsfase te toetsen op adaptiviteit en toekomstbestendigheid voor de lange termijn. De aanpak is relevant bij complexe opgaven, bijvoorbeeld bij bebouwing direct aan of op de dijk, of door stedelijk gebied. De toets biedt met een paar overzichtelijke stappen inzicht in knelpunten en kansen voor het project Lith-Bokhoven.
- Toepassing gebiedseigen grond voor dijkversterking Den Elterweg-Zutphen - Waterschap Rijn en IJssel 2023Analyse van het waterschap Rijn en IJssel naar het gebruik van grond uit lokale KRW-maatregelen, met MKI-berekeningen, stikstofemissies en milieu hygiënische voorwaarden en risico's. Een zeer forse MKI reductie blijkt mogelijk. De keuze voor het depot en afspraken met Rijkswaterstaat zijn hiervoor cruciaal. Tijdens de verkenningsfase van de dijkversterking is minimaal één variant op basis van grondgestuurd ontwerpen gemaakt.
- Kwelkaden langs de Waaldijk - Rijksdienst voor cultureel erfgoed 2024Achter de dijken langs de Waal liggen meerdere kwelkades. Hier wordt kwelwater opgevangen en tegendruk gegeven. Cultuurhistorie vormt hier een interessante invalshoek als het gaat om piping. Te lezen op pagina 20-21.
- Toekomstbestendig Schiermonnikoog - Wetterskip Fryslân 2024In dit document worden lange termijn strategieën beschreven voor een leefbaar Schiermonnikoog, met het oog op klimaatverandering. Parallel aan dit traject is het Voorkeursalternatief voor de dijk- en duinversterking uitgewerkt. Er wordt ingegaan op wat de lange termijn strategieën betekenen voor de versterking, met name in relatie tot zoute kwel in de polder.
- Voorkeursalternatief Grebbedijk - Waterschap Vallei en Veluwe 2020Het Voorkeursalternatief beschrijft welke ontwerpkeuzen zijn gemaakt voor de versterking van de dijk tussen de Grebbeberg en Wageningen. De diverse ambities worden langs de meetlat gelegd om te zien in hoeverre deze zijn behaald of niet.
- Hoornwerk Grebbedijk - Erfgoeddeal 2021Voorbeeld van 'building with culture'. Idee was om het gehele Hoornwerk met twee meter op te hogen, tot de hoogte van 1785, om de hoogteopgave van de dijk te realiseren. In de Planuitwerking is dit niet nodig gebleken, maar geeft goed weer welke mogelijkheden er zoal zijn.
- Inspiratieboek circulair ontwerpen - RWS 2019Document dat een handreiking biedt tot circulair werken in ontwerpprocessen en beschrijft de integrale aanpak die daar voor nodig is. Tevens geeft het voorbeelden en de resultaten van een dergelijk proces.
- Nota Kansrijke Oplossingen Jaarsveld-Vreeswijk - HDSR 2021Een belangrijke stap in de verkenningsfase is een Nota Kansrijke Oplossingen (NKO), waarin is beschreven welke bandbreedte aan oplossingen mogelijk is voor de veiligheidsopgave. Zo ook binnen het project Jaarsveld-Vreeswijk, waar veel nadruk op de ruimtelijke kwaliteit is gelegd.
- Nota van Uitgangspunten dijkversterking Jaarsveld-Vreeswijk - HDSR 2020Deze uitgangspuntennotitie vormt het startpunt voor de versterking van de Lekdijk tussen Jaarsveld en Vreeswijk. Het beschrijft heldere doelstellingen op gebied van ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid, die voortkomen uit het programma Sterke Lekdijk.
- Oogstkalender - Waterschap Zuiderzeeland 2020De 17 km lange dijk tussen de Houtribdijk en de Ketelbrug zal worden versterkt om Flevoland veilig te houden. Gedurende de verkenningsfase is veel aandacht geweest voor duurzaamheid, in deze memo specifiek op het gebied van circulariteit.
- Ruimtelijk kwaliteitskader dijkversterking Waalbandijk Neder-Betuwe - Bosch Slabbers 2018Uitgebreid document dat huidige kwaliteiten van traject Tiel-Wolferen analyseert en een visie presenteert. Dit wordt gedaan aan de hand van de drieslag: Wie ben ik, Wie wil ik zijn, Hoe word ik het.
- Fotoboek Werkplaatsen Meanderende Maas - Waterschap Aa en Maas 2023Tussen 2018 en 2022 vonden in het kader van de dijkversterking Meanderende Maas 17 werkplaatsen plaats. Bij de start van de verkenning stond ideevorming en co-creatie centraal. Bij het vormgeven van het VKA werden door deelnemers criteria opgesteld. In de planuitwerking vanaf 2020 verschoof de focus naar informeren en het nadenken over de uitwerking van de duurzame dijkversterking.
- Panorama Gelderse Rivieren - Provincie Gelderland 2022Een integrale en gebiedsgerichte uitwerking van de provinciale ambities, als stip op de horizon en als handelingsperspectief. Er wordt beschreven hoe de Gelderse ambities worden verbonden aan die van onze partners.
- Nota kansrijke oplossingen Salmsteke - HDSR 2018Dit document beschrijft het proces uit de verkenningsfase waarin is nagegaan welke 3 oplossingen kansrijk zijn voor dit deel van de Sterke Lekdijk. Het project combineert een dijkversterking met het aanleggen van een geul in de uiterwaarden en maakt gebruik van een innovatieve piping oplossing.
- Storyline Grebbedijk - POV DGG 2023De storylines benadrukken om tijd te nemen voor de (voor-)verkenning, zo ook bij de Grebbedijk. Door de lokale omstandigheden goed in kaart te brengen ontstaan onderscheidende oplossingen waarin gebiedseigengrond een rol kan spelen.
- IJsselmeerdijk met waterveiligheidsnatuur - HWBP 2020Voor project IJsselmeerdijk wordt de waterveiligheidsopgave opgelost doormiddel van een vooroever in plaats van een dijkverhoging. Dit heeft geleid tot een reductie van de milieu-impact (MKI) van 40% ten opzichte van het referentie ontwerp. Daarnaast zijn kansen gecreëerd voor de ontwikkeling van biodiversiteit.
- Pipingproef Vijfhuisterdijk Eindrapportage - Wetterskip Fryslân 2021Dit eindrapport beschrijft een proef aan de Vijfhuisterdijk (Koehool-Lauwersmeer traject) om pipingmaatregelen te testen. Het laat zien hoe nauwkeuriger ontwerpen kan leiden tot minder ingrepen en daarmee materiaalgebruik, wat toekomstige projecten duurzamer maakt.
- Slimme vislift Almkerk - H2O Waternetwerk 2018Goed voorbeeld van een duurzame vispassage. De vislift is gemaakt van gerecycled materiaal en heeft de Nederlandse waterinnovatieprijs 2019 gewonnen. Met kunstmatige intelligentie wordt de stroomsnelheid van de vislift aangepast aan de zwemsnelheid van vissen. De ronde vorm is beter voor het welzijn van de vis, terwijl de kosten vergelijkbaar zijn met een reguliere vislift.
- Keersluis Sassluis Enkhuizen - Samenwerken aan kunstwerken 2024In eerste instantie is het kunstwerk afgekeurd op zowel Sterkte en Stabiliteit als Betrouwbaarheid Sluiting. Via een nadere analyse op het faalmechanisme Sterkte en Stabiliteit is deze beoordeling verbeterd waardoor dit mechanisme onder de signaleringswaarde blijft en hiervoor geen versterking hoeft plaats te vinden.
- Voorbeeld archief - Groninger ArchievenHet doen van cultuurhistorisch onderzoek kan belangrijk zijn. Kaarten, bouwtekeningen, foto's en nieuwsartikelen kunnen helpen bij het begrijpen van de plek en het object. Dit kan in de inventarisatiefase helpen bij het bepalen van de cultuurhistorische waarde en als input gebruiken voor het maken van alternatieven.
- Waardering en selectie van cultuurhistorisch waardevolle duikers en sluizen in Zeeland - Tijdschrift voor Waterstaatsgeschiedenis 2016Dit document laat zien dat vervanging van duikers en sluizen de aanleiding kan zijn om de objecten nader te bekijken en de historische waarde te bepalen, locatie overstijgend. In totaal zijn op deze manier 350 objecten geïnventariseerd. Doel was te komen tot een prioritering van te behouden duikers en sluizen, zodanig dat er minimaal een representatieve selectie van objecten voor de toekomst behouden blijft.