1.2 Integrale scopebepaling
Met onderstaande stappen vanuit de Handreiking Integrale scopebepaling wordt inzicht en kennis verkregen om te bepalen of het project wordt gecombineerd met andere gebiedsopgaven.
Met behulp van ontwerpateliers/ontwerpend onderzoek waarbij gebiedspartners zijn betrokken, kan het integraliteitsniveau worden bepaald. Er kunnen drie niveaus worden onderscheiden:
- Gebiedsontwikkeling: Er spelen grootschalige opgaven in het gebied die een sterke wisselwerking hebben en daarom alleen in samenhang kunnen worden uitgevoerd. De opgaven zijn zo groot dat dit een transformatie van het landschap zal betekenen.
- Meervoudige inrichting: Er spelen meerdere opgaven in het gebied die raakvlakken hebben met de waterveiligheidsopgave. Deze opgaven zijn gelijkwaardig en kunnen elkaar versterken. De opgaven kunnen in afzonderlijke projecten opgepakt worden, maar er is een wens de opgaven mee te koppelen met de waterveiligheidsopgave.
- Inpassing: De gebiedsopgaven hebben niet of nauwelijks een relatie met de waterveiligheidsopgave. De waterveiligheidsopgave moet wel goed passen in het landschap.
- Nature based solutions (dijken en natuur) - EcoShape 2024Binnen het consortium EcoShape worden manieren van 'bouwen met de natuur' uitgewerkt en toegepast. De website geeft een overzicht van concepten en praktijkvoorbeelden, zoals vooroevers, herstel van natuurlijke dynamiek en dubbele dijk systemen.
- Analyse succesfactoren en gebiedspotentieel dijkversterking met gebiedseigen grond - POV DGG 2020Gebiedseigengrond bij een dijkversterking is niet zozeer voordeliger, maar biedt bij een gebiedsontwikkeling duurzaamheidsvoordelen en meerwaarde voor de omgeving. Optimalisatie van grondverzet en -gebruik is cruciaal, zo blijkt uit deze analyse van de Project Overstijgende Verkenning (POV). Doelstellingen en financieringsmethoden moeten op een lijn komen, vroeg in het proces. Afstemming ten aanzien van tijdsplanning en grondkwaliteit met projecten waar grond vrijkomt is van groot belang.
- Verdiepende handreiking circulaire economie mirt projecten - RWS 2019Deze handreiking geeft input voor het opstellen van het plan van aanpak ten aanzien van circulaire ontwerpprincipes in de initiatief-, verkenning- en planuitwerkingsfase. Dit wordt ondersteund met voorbeeldprojecten uit de droge infra sector, waarin circulaire (ontwerp)principes een onderdeel zijn geweest in het ontwerpproces en de besluitvorming.
- Handelingsperspectief LCC - HWBP 2021Het handelingsperspectief bestaat uit enkele eenvoudige stappen en kan worden gezien als aanvulling op bestaande handreikingen. Door rekening te houden met een waardeverandering van kosten in de tijd ontstaat de mogelijkheid om alternatieven met verschillende levensduren te vergelijken.
- Handreiking Aquathermie - STOWA 2018Handreiking waarmee mogelijkheden voor energie uit water op waarde kunnen worden ingeschat. Dit is relevant in de initiatieffase en geeft detailinformatie voor in de ontwerpfase. Aquathermie is een verzamelterm voor warmte en koude uit oppervlaktewater (TEO), afvalwater (TEA) of drinkwater (TED).
- Handreiking POV voorlanden - HWBP 2019Doel van de handreiking is om te zorgen dat waterkeringbeheerders het effect van voorlanden bij hun dijken beter meenemen, zowel bij het beheer als tijdens versterkingen. Het document eindigt met een 23-tal voorbeelden en geeft praktische tips als het gaat om de financiering. Het is tot stand gekomen vanuit de POV Voorlanden.
- Rijke Dijk Handreiking - HWBP 2020Handreiking voor het creëren van een Rijke Dijk langs de Waddenzee. Dit wordt gedefinieerd als een natuurlijke overgang tussen de dijk en het water, waarbij verschillende functies met waterveiligheid worden gecombineerd.
- Kansenscan - POV DGG 2023Om het uitwisselen van grond tussen verschillende projecten te stimuleren is er de Kansenscan van de POV-DGG. Een Kansenscan is een handig instrument om vroegtijdig mogelijkheden in beeld te brengen om de grondbalans lokaal te sluiten.
- Notitie Investeren in de voorkant loont - HWBP 2023Deze notitie analyseert welke verbeteringen er in de aanloop van projecten doorgevoerd kunnen worden die bijdragen aan het versnellen van HWBP projecten. Met name paragraaf 3.4, pagina 15 is relevant. De notitie benadrukt het uitvoeren van de trajectaanpak en het doorlopen van de ingangstoets voor stabiele HWBP projecten.
- Integrale scope bepaling Waterveiligheidsopgave - HWBP 2020De Integrale Scopebepaling is een ontwikkelde methodiek om tijdens de voorverkenning de scope (grootte van een gebied en opgaven en ambities) van een project te bepalen. Doel is om integraliteit te bevorderen bij waterveiligheidsopgaven.
- Tijd voor een kwaliteitskering - RUG & WUR 2024In het RuiKwa onderzoek zijn 62 projecten bevraagd en enkele verdiepende studies uitgevoerd naar ruimtelijke kwaliteit in waterveiligheidsprojecten. Het document geeft tips hoe betekenisvolle aanpassingen aan het dijkenlandschap kunnen worden gedaan en wat daarvoor nodig is.
- Eindrapportage Rode lijn Kunstwerken - HWBP 2022In de rode lijn wordt een overzicht gegeven van relevante aspecten, kennis en kennisleemtes bij het bepalen van een overstromingskans van waterkerende kunstwerken. Het biedt houvast om kritisch te beschouwen waarom een kunstwerk is afgekeurd. Dit is de eerste stap in het versterkingsproces. Het document is opgesteld door HHNK, Deltares, Rijkswaterstaat en het HWBP.
- Doelmatige aanpak stikstof - HWBP 2025Deze pagina biedt informatie en hulpmiddelen voor een effectieve stikstof aanpak. De aanpak stimuleert om stikstofrisico’s vanaf de start integraal te beheren binnen de verkennings- en ontwerpfase. Om zo vertragingen en kosten te beperken.
- Handleiding risicoscan stikstofproblematiek HWBP - HWBP 2025Met de risicoscan en de bijbehorende rekentool, kunnen de risico's van de uitstoot van stikstof voor een dijkversterkingsproject in kaart worden gebracht. Hiermee kan al in de verkennigsfase een aanpak voor de beheersing van de risico's worden opgesteld.
- Kunstwerkroute Samenwerken aan Kunstwerken - Samenwerken aan kunstwerken 2021Voor een uniforme aanpak voor de versterking van waterkerende kunstwerken is de Kunstwerkroute opgesteld. De route beschrijft het geheel aan stappen die gedurende de levenscyclus worden doorlopen. Het is met name relevant voorafgaand aan de ingangstoets en bij overdracht richting beheer en onderhoud.
- Historische kunstwerken. Hulpmiddelen voor toetsers - STOWA 2006In dit rapport worden hulpmiddelen aangereikt voor toetsing van historische kunstwerken. Vooral van historische kunstwerken zijn de gegevens van geotechnische en bouwkundige componenten vaak niet meer te achterhalen. Dijkwerkers kunnen dit document gebruiken het beter begrijpen van het toetsoordeel.
Tools
- Panorama Waal - WSRL en Provincie Gelderland 2019Visie op een integrale aanpak van verschillende opgaven langs de Waal. Het is een uitnodiging tot een gesprek tussen verschillende belanghebbenden. Een voorbeeld voor andere gebieden en projecten in de initiatieffase, waar de dijkversterking niet op zichzelf staat.
- Toepassing gebiedseigen grond voor dijkversterking Den Elterweg-Zutphen - Waterschap Rijn en IJssel 2023Analyse van het waterschap Rijn en IJssel naar het gebruik van grond uit lokale KRW-maatregelen, met MKI-berekeningen, stikstofemissies en milieu hygiënische voorwaarden en risico's. Een zeer forse MKI reductie blijkt mogelijk. De keuze voor het depot en afspraken met Rijkswaterstaat zijn hiervoor cruciaal. Tijdens de verkenningsfase van de dijkversterking is minimaal één variant op basis van grondgestuurd ontwerpen gemaakt.
- Kansenscan Sprok Sterrenschans Heteren - WSRL 2023Voorafgaand aan de verkenning is voor het traject Sprok-Sterrenschans-Heteren (39km) de lokaal beschikbare grond in kaart gebracht. De kansenscan levert informatie op voor de alternatieven die kunnen worden ontwikkeld met een grondgestuurd ontwerp.
- Perspectief voor een veilige en natuurlijke Nederlandse Delta - PAGW en HWBP 2024Het perspectief biedt inzicht in hoe de opgaven voor waterveiligheid (HWBP), waterkwaliteit en natuur (PAGW) elkaar kunnen versterken met slimme en doelmatige oplossingen. Dit kan door invulling te geven aan het beleid voor water en bodem sturend én de ecosysteembenadering. Maar ook door in een vroeg stadium mogelijkheden te verkennen op regionaal niveau.
- Heritage based solutions inspiratieboek - RWS 2024Heritage-based solutions zijn oplossingen voor een (klimaat)opgave waarbij cultuurhistorie centraal staat. Vijf concrete projecten illustreren deze aanpak. Een veelvoorkomend misverstand dat wordt aangehaald is dat niks mag worden veranderd aan cultureel erfgoed, terwijl het erfgoed juist kan worden behouden door het opnieuw een functie te geven.
- Gelders DijkDNA Ruimtelijk perspectief Dijken Gelderse IJssel - Provincie Gelderland e.a. 2019In dit document wordt de ruimtelijke kwaliteit van de IJssel uitvoerig beschreven. In hoofdstuk 4 worden vervolgens ontwerpuitgangspunten gepresenteerd die kunnen worden toegepast bij dijkversterkingen en rivierverruimingen langs de IJssel.
- Handreiking Omgevingskwaliteit IJsselmeergebied - Ministerie van IenW 2020Kort document met enkele algemene ruimtelijke ontwerpprincipes die van toepassing zijn voor het IJsselmeergebied.
- Handreiking Ruimtelijke Kwaliteit Noordelijke Maasdijken - Waterschap Limburg 2017Deze handreiking schetst de visie van het waterschap Limburg op een goede ruimtelijke inpassing van dijken in de Noordelijke Maasvallei. Dit wordt gevolgd door een grove uitwerking per dijktraject.
- Masterplan de gastvrije Waaldijk - Waterschap Rivierenland 2021Algehele visie op het gebied van recreatie voor vijf dijktrajecten langs de noordkant van de Waal, tussen Nijmegen en Gorinchem. Hiervoor zijn verschillende ontwerpprincipes verzameld in een toolbox die bij dijkversterkingen op het traject kunnen worden gebruikt.
- Gebiedsplan Ooijen-Wanssum - Projectbureau Ooijen-Wanssum 2010In het Gebiedsplan worden de ingrepen en effecten van de gebiedsontwikkeling Ooijen-Wanssum globaal in beeld gebracht en beoordeelt. Dit is later vertaald naar een provinciaal inpassingsplan.
- Gebiedsverkenning kustzone Harlingen - Programma Harlingen 2022Deze gebiedsverkenning is een eerste stap om keuzes te kunnen maken voor een toekomstbestendig en integraal ontwerp van de gebiedsontwikkeling in Harlingen, waar de dijkversterking onderdeel van is.
- Storyline Brede Groene Dijk - POV DGG 2023Het talud van de nieuwe dijk langs de Waddenzee moet veel flauwer worden als deze met grond wordt versterkt in plaats van asfalt. In een proefproject van 750 meter wordt het principe van de Brede Groene Dijk getest, met gerijpte klei uit de omgeving van de Eems-Dollard.
- Verslag integrale scope bepaling - Schiermonnikoog - Waterschap Fryslan 2021De dijkversterking op Schiermonnikoog heeft in de initiatieffase de integrale scopebepaling doorlopen om te bepalen welke opgaven in het gebied meegenomen kunnen worden in de dijkversterking.
- Linielandschap Waaldijk Gorinchem-Waardenburg - Erfgoeddeal 2023In dit project zijn op vier locaties restanten van de Oude en Nieuwe Hollandse Waterlinie meegenomen in een integraal dijkontwerp tussen Gorinchem en Waardenburg langs de Waal. Bijzonder is dat het herstellen van de inundatiewerken van Fort Vuren een rol speelt in het oplossen van de waterveiligheidsopgave.
- Blauwe energiecentrale Afsluitdijk - REDstackOp de Afsluitdijk staat een proefinstallatie die energie wint uit het mengen van zoet en zout water. Het is hiermee een voorbeeld voor andere dammen om te bekijken wat de potentie is voor de opwekking van duurzame energie.
- Toekomstbestendig landschap Zwolle - Deltares 2025Voor de regio Zwolle is een tijdlijn gemaakt vanuit de toekomst naar het heden (backcasting). Hierdoor is inzicht ontstaan in no- regret maatregelen en wanneer een keuze noodzakelijk is voor een toekomstperspectief. Een voorbeeld van gebieds- en systeemgericht aan de slag gaan.
- Gebiedsgericht werken aan ruimtelijke kwaliteit - RWS 2025Gebiedsgericht werken kent drie typen samenwerking: integrale gebiedsontwikkeling, meervoudige inrichting en inpassing. Het verschil is de mate van samenwerking. Dit document geeft uitleg en voorbeelden van deze manieren van samenwerken bij projecten van Rijkswaterstaat.
- Keersluis Sassluis Enkhuizen - Samenwerken aan kunstwerken 2024In eerste instantie is het kunstwerk afgekeurd op zowel Sterkte en Stabiliteit als Betrouwbaarheid Sluiting. Via een nadere analyse op het faalmechanisme Sterkte en Stabiliteit is deze beoordeling verbeterd waardoor dit mechanisme onder de signaleringswaarde blijft en hiervoor geen versterking hoeft plaats te vinden.
- Voorbeeld archief - Groninger ArchievenHet doen van cultuurhistorisch onderzoek kan belangrijk zijn. Kaarten, bouwtekeningen, foto's en nieuwsartikelen kunnen helpen bij het begrijpen van de plek en het object. Dit kan in de inventarisatiefase helpen bij het bepalen van de cultuurhistorische waarde en als input gebruiken voor het maken van alternatieven.
- Vismigratierivier Afsluitdijk 2024Om trekvissen tussen de Waddenzee en het IJsselmeer te laten zwemmen is in 2011 is het idee bedacht om een 4 kilometer lange vismigratierivier aan te leggen. Het is een zelfstandig project, maar de versterking van de Afsluitdijk vormde de aanleiding om de vismigratie te realiseren aangezien de dijk moet worden gekruist. Een goed voorbeeld van een integrale aanpak van een gebied.
- Waardering en selectie van cultuurhistorisch waardevolle duikers en sluizen in Zeeland - Tijdschrift voor Waterstaatsgeschiedenis 2016Dit document laat zien dat vervanging van duikers en sluizen de aanleiding kan zijn om de objecten nader te bekijken en de historische waarde te bepalen, locatie overstijgend. In totaal zijn op deze manier 350 objecten geïnventariseerd. Doel was te komen tot een prioritering van te behouden duikers en sluizen, zodanig dat er minimaal een representatieve selectie van objecten voor de toekomst behouden blijft.